Yaklaşık 30 senedir sanayi, turizm ve sağlık sektöründe yatırım danışmanlığı yapmaktayım. Bu kapsamda fizibilite ve sektör analiz raporları hazırlamaktayım.  Bu kez de araştırma konumuz yağ sanayi hammaddesi olan “Aspir Bitkisi” oldu.

Yazılı ve görsel kaynaklarda araştırma yaptım.  Konu ile ilgili kişilerle görüşerek Aspir konusunda bilgiler edindim. Aspir hasadına katıldım, gözlemledim. Çeşitli kaynaklardan edindiğim bilgileri bu yazımda sizlerle paylaşıyorum. Amacım; Aspir Bitkisi konusunda üretici, sanayici ve tüketici nezdinde farkındalık yaratmak, ülkemiz ekonomisi ve insan sağlığı için önem arz eden “Aspir Yağı” konusunda dikkatinizi çekmektir, tespitlerimi ilgililerin dikkatine sunmaktır.

Aspir’in ekilmesi, biçilmesi, ekonomik değeri, Dünya ve Türkiye’de üretim miktarı, ülkemiz ekonomisi açısından önemi, piyasası, sanayideki yeri ve önemi, üretim teknolojisi, kârlılığı, sağlık açısından önemi, hasılı “Aspir” konusunda her türlü bilgilenmek üzere,  konuyu çeşitli kaynaklardan araştırdım. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker’in çeşitli vesilerlerle Aspir konusundaki açıklamalarını okudum. Konun uzmanı akademisyenler, üretimini yapan çiftçiler, alımını yapan firmalar, tanıtımını yapan bürokratlar hemen her kesimden insanların katıldığı 08.08.2014 günü Konya’nın Cihanbeyli ilçesi Damla Kuyu köyündeki Aspir Hasat Günü’ne katıldım. Her kesimden kişilerle  görüşerek Aspir konusunda bilgiler edindim. Aspir bitkisinin, hasadını gözlemledim. Çeşitli kaynaklardan edindiğim bilgileri sizlerle paylaşıyorum. Elbette ki Aspir konusunda araştırılacak daha pek çok detay var, yapılacak daha pek çok iş var.

Cihanbeyli ilçesi Damlakuyu Köyünde yapılan Aspir hasat törenine Konya Valisi Muammer Erol, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Mehmet Hadi Tunç, İlçe Kaymakamı Ahmet Gencer, İlçe Belediye Başkanı Mehmet Kale, KOP İdaresi Başkanı Mehmet Babaoğlu, Aspir Dernek Başkanı Prof. Dr.Fikret Akınerdem, sanayiciler ve üreticiler katıldı. Bu törende çiftçi, bürokrat ve akademisyenlerin Aspir konusundaki konuşmalarını dinlendik ve daha sonra tarlada biçerdöverle yapılan Aspir hasadına katıldık.

Aspir konusunda birçok kişi ile görüştüm. Özellikle görüşlerinden istifade ettiğim kişiler; Yıllardır Aspir konusunda çalışmalar yapmakta olan Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Endüstiri Bitkileri Bölüm Başkanı ve Aspir Derneği Başkanı Prof. Dr. Fikret Akınerdem, yine Aspir üretim ve Devlet desteği konusunda ile bilgi aldığım Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarla ve Bahçe Bitkileri Genel Müdürlüğünde Şube Müdürü Ziraat Mühendisi Şakir Karakaya ve Dr. Mehmet Hasdemir, Damlakuyu Köyünde Aspir ekimi yapan ve hasat günün ev sahibi çiftçi ve sanayici, Hububat Konseyi Başkanı Şakir Karakaya ve Dr. Mustafa Yılmazkat olmuştur.

Çeşitli kaynaklardan edindiğin Aspir ile bilgiler özetle şöyledir;

Aspir, Dünya ve ülkemizde önemli yağlı tohumlu bitkilerden biridir. Tohumunda yaklaşık %30-45 arasında yağ bulunmaktadır.

Aspir, Yalancı Safran ve Boyacı Safranı gibi isimlerle de bilinen tek yıllık, geniş yapraklı, sarı, kırmızı, turuncu, beyaz ve krem renkli çiçeklere sahip dikenli ve dikensiz tipleri olan, kuraklığa dayanıklı bir bitkidir.

Aspir yağlık bir ürün olduğu için, sanayide yağ elde etmek üzere değerlendirilir. Ayçiçeği işleyen tüm makineler, Aspir işleyebilir. Aspir, yağı kaliteli bir yemeklik yağıdır, zeytinyağı gibi rafine edilmeden tüketilebilmektedir.Biodizel yapımında ve jet yakıtı üretiminde kullanılmaktadır. Küspesi hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca Aspir yağından sabun, boya, vernik ve cila elde edilmektedir.

Aspir yağı bileşeninde Omega-6 (%70), Omeğa-3,  Kalisyum, Demir, İyod, Fosfor bulunur. Bağışıklık sistemini güçlendirir. Müshil etkisi ile kabızlığa karşı faydalıdır. Kolesterolü ve kan şekerini dengelemeye yardımcı olur. Başta prostat ve göğüs kanseri olmak üzere kansere karşı da koruyucudur. Vücutta biriken fazla yağı eriterek kilo vermeyi kolaylaştırdığı gibi yağ dokusunun enerjiye ve kas dokusuna dönüşmesine de katkıda bulunur. Ayrıca kas dokusunu ve kütlesini koruyucu ve yaşlanmanın etkilerini azaltıcıdır..

Güneydoğu ve iç Anadolu ve Çukurova’da kuru tarım yapılan alanlarda hububat münavebesine girebilecek uygun bir bitkidir. Kıraç alanlarda başarılı bir şekilde yetişebilmektedir.

Aspir bitkisi 4-5 ay gibi kısa bir sürede yetişmektedir.

Ülkemizde Ankara, Konya, Şanlıurfa, Eskişehir, Muş, Kırşehir, Karaman, Bilecik, Afyon, Yozgat gibi kıraç iklim ve toprak koşullarının hakim olduğu bölgelerde yetiştirilmektedir.  Aspir verimi, kuru şartlarda 100-200 kğ/da, sulu şartlarda ise 200-400 kg/da’dır. 

Aspir buğday, arpa ekiminde kullanılan mibzerler ve hasatta kullanılan biçerdöverlerle rahatlıkla kullanılabilmektedir. Gerek ekiminde gerek hasadında ek bir makineye gerek yoktur.

2013 Mevsiminde Aspirin piyasada tonu 800-900 TL’dan satılmıştır.

Aspir’in üretimi 2002 de 25 ton iken, 2013’de 45 bin tona çıkmış 2014 yılında 76 bin ton ürün beklenmektedir. 

Aspir bitkisine Gıda tarım ve hayvancılık bakanlığı tarafından destek verilmektedir.  Fark ödemesi, Toprak analiz desteği, Mazot desteği, Gübre desteği, Tohum desteği gibi desteklerle verilen desteğin maliyeti karşılama oranı %78’dir.

Aspir bitkisinin üretim riskinin oldukça düşük, gelirinin diğer bitkilere oranla fazladır. Devletin verdiği desteklemelerle daha tarlada iken kendini hemen hemen amorti etmektedir. Biodizel başta olmak üzere Yağ sanayicileri alım yaptığından Aspir’in pazar sorunu da yoktur.  

Ülkemiz tarım ülkesi olmakla övünürken, Petrolden sonraki ikinci ithalat bağımlısı olduğu alanın "Bitkisel Yağlar" olması dikkate değer bir konudur. Türkiye yağ bitkilerine bağlı 4.5 milyar dolar ithalatı vardır.Ayçiçeği, Mısır, Soya, Pamuk, Palm, Kolza (kanola) ve Aspir ithal edilen yağlı tohumlardır. Bu ürünlerden palm hariç hepsi Türkiye'de üretilmektedir. Özellikle ayçiçeği, mısır ve pamuk üretimi yaygın olarak yapılmaktadır. Fakat üretim yetersiz olduğu için açık ithalatla kapatılmaktadır.

Türkiye’de yaklaşık 50 milyon dönümlük alan her sene nadasa bırakıldığından, boş durmaktadır. Bu tarım arazilerinde Aspir üretimi yapıldığında Türkiye’nin yağ ihtiyacının önemli bir kısmını karşılanır.

Bu bilgiler ışığında benim görüş ve düşüncelerim şöyledir:

Yetkililerin Aspir ile ilgili olarak “Kıraç arazide ekilebildiğini, kısa sürede hasat alınabildiğini, hububat ekim makineleri dışında ek bir makineye gerek olmadığını, çiftçiye buğdaydan fazla gelir kazandırdığını” ifade etmektedirler. 50 milyon boş arazi varken Aspir’in 2013 üretimi 45 bin ton? 2014’de ise 76 bin ton hasat bekleniyor. Son birkaç yıldır Aspir ekim alanlarında artış olsa da, ülkemizde nadasa kalan milyonlarca dönüm toprak karşısında Aspir ekim alanı çok yetersizdir. Beklenilen düzeyden çok uzaktadır. (Devlet, Üniversiteler, Çiftçi ve Sanayi Kuruluşları, Sivil Toplum Örgütleri) “Çiftçiler, Aspir ekimine niye yeteri kadar ilgi göstermiyor?” diye konuyu sorgulamaları yerinde olacaktır.    

Ülkemizin akaryakıt ve bitkisel yağ konusunda dışa bağımlıdır. Bu nedenle “Aspir“ ülkemiz için stratejik bir üründür. Aspir üretimi ne kadar arttırılırsa, ülkenin döviz kaybı o kadar azalır. Aspir, sağlık alanında kullanılan bir yağdır. Aspir, zeytinyağı gibi rafine edilmeden tüketilebilen kaliteli ve sağlıklı bir yemeklik yağdır. Bu nedenlehem bitkisel yağ ihtiyacımızın karşılanması, hem Biodizel hem de Jet Yakıtı üretimi için Aspir üretiminin ülkemizde yaygınlaşması, Aspir yağı imalatı ile ilgili sanayi tesislerinin çoğalması gerekir. Devlet, Aspir ekimine maliyetin %78’ini karşılayacak destek vermektedir. Çiftçilerin toprak tahlillerini yaptırarak deneme mahiyetinde de olsa, nadasa bıraktıkları kıraç arazilerinde Aspir ekimine başlamaları yararlarına olacaktır. Devletin üreticiye desteği yanında,  Aspir bitkisini alıp işleyecek her yöredeki yağ sanayi sektörünü de özel önem taşıyan sektörler kapsamına alıp teşvik ve hibe desteği vermesi uygun olacaktır.

Ayrıca Ar-Ge çalışmalarının özendirilmesi, Aspir’in üreticiye, sanayiciye ve tüketiciye tanıtımının daha kapsamlı bir şekilde yapılması uygun olacaktır. Böylece bir taraftan üretimi artarken bir taraftan da sanayisi gelişecek, bir taraftan da pazar payı büyüyecektir.    

12.08.2014 /Abuzer Akbıyık